/w=48,quality=90,fit=scale-down){kind=small}
ViMình cứ tưởng câu chuyện “Hãy đi làm vì đam mê” dấy lên từ những năm trước đã kết thúc. Nhưng thực tế thì nhiều người vẫn bàn và nói về nó nhỉ. Và, người trẻ trong thời đại mới lại càng quan tâm đến đam mê của họ trong cuộc sống nhiều hơn.
Mình là một điển hình của mẫu người “thích mới làm”. “Thích” ở đây có nghĩa là mình tìm thấy được sự phấn khởi, hào hứng khi được học cái mới, khám phá những cách làm mới, và nhìn thấy thành quả chăm chỉ của mình được gặt hái. Nếu đi làm mà không có những yếu tố đó thì mình bỏ cuộc khá nhanh.
Mình khá may mắn là mình chọn được điều khiến mình đam mê từ rất sớm và theo đuổi nó trong hơn 10 năm qua. Vì thế, mình hiểu rất rõ chuyện làm vì đam mê nó như thế nào. Tích cực cũng có, mà tiêu cực cũng có. Theo mình thì bản chất của việc theo đuổi đam mê nó không sai. Nhưng mình học được điều quan trọng hơn trên hành trình này là cần có sự cân bằng và tự do cần thiết.
Trước khi chia sẻ sâu hơn về hai yếu tố nói trên thì mình có thêm một suy nghĩ dằn lòng là: Ai cũng có hoàn cảnh và lý do riêng để làm cái họ làm. Đôi khi “đam mê” lại là một thứ khá xa xỉ để bàn tới với một số người. Nên mình hy vọng chia sẻ của mình góp thêm một góc nhìn be bé cho cuộc tranh luận thêm phần phong phú.
Cân bằng
Mình đã đánh đổi sự cân bằng khi làm công việc đầu tiên.
Sự cân bằng mà mình trải nhiệm nó gắng liền với một cuộc sống lành mạnh. Trong tập 4 của Podcast Nhật Ký Thất Nghiệp, mình có nhấn nhá nhẹ đến khái niệm mang tên “well-being” này Tham khảo The Psychology of Working Theory, một công việc đóng vai trò quan trọng trong cuộc đởi của một con người phải có các yêu tố liên quan đế sự hài lòng trong công việc, sự hài lòng về những nhu cầu sống trong đó có nhu cầu kinh tế - well-being, và khả năng tự quyết.
Năm 2010, mình tham gia một công ty khởi nghiệp cùng bạn bè. Mình có được rất nhiều thứ từ trải nghiệm này: kỹ năng tự phát triển, khả năng tự quyết, và được sát cánh cùng những người bạn thông minh, bản lĩnh. Đó là môi trường đầu tiên cho mình hiểu về sự sáng tạo vô biên của bản thân. Trong suốt những năm đó, mình được sống với đam mê.
Trong trải nghiệm khởi nghiệp này, theo đuổi đam mê không có nghĩa là thành công sẽ theo sau. Mình đã đánh đổi sự lành mạnh của một cuộc sống có tài chính vững vàng. Đương nhiên là theo sau cái danh “làm khởi nghiệp”, mình không có được sự chia sẻ của gia đình và bạn bè. Họ cho rằng, mình đã quá ích kỷ khi đặt bản thân vào một tình trạng ngột ngạt, không có hướng phát triển như thế. Hơn nữa, khi tham gia vào một nhóm khởi nghiệp, sự thành công của dự án/công ty đó không phụ thuộc vào mình. Mình có thể cháy hết mình, hết lòng, nhưng sự thành công thì không hề có sự hứa hẹn.
Khi phong trào “theo đuổi đam mê” nổi lên từ những năm 2000, nhiều người quote từ bài phát biểu Steve Jobs tại trường Đại học Standford rằng
“The only way to do great work is to love what you do," "If you haven't found it yet, keep looking. Don't settle.”
Vào thời điểm đó, nhiều người tán dương đam mê cùng với thành công và sự sung túc. Từ đó, họ cũng kết luận rằng, khi làm việc mà không có đam mê thì bạn sẽ không thể làm tốt công việc đó.
Khi mình quay lại thị trường lao động, nhờ vào khả năng học nhanh từ môi trường khởi nghiệp mà mình được vào một công ty đa quốc gia với mức lương tốt. Tuy nhiên, mình không làm công việc mình đam mê lắm, đó là làm sales. Mình không phải là ngôi sao sales của team, nhưng mình cũng hoàn thành những gì mình phải làm. Khoảng thời gian đó, mình được học về cái mà mình luôn tránh né vì mình luôn nghĩ “mình không đam mê thì không làm được đâu”. Công việc này lại mang lại cho mình hai yếu tố còn lại của một công việc tốt: sự hài lòng về nhu cầu sống, và khả năng tự quyết định cuộc sống của mình.
Tự do
Vậy thì trong những năm làm sales, mình bỏ đam mê của mình ở đâu? Mình theo đuổi nó ngoài giờ làm hành chính. Tuy mình phải hy sinh thời gian nghỉ ngơi và dành cho gia đình, mình chưa bao giờ mình cảm thấy đam mê của mình thôi được nuôi dưỡng.
Trong một tập của Podcast Vi and Alex Before Bed, mình đã chia sẻ hai đặc tính về đam mê của Vallerand (2012): hài hòa và ám ảnh. Cái tên nói lên tất cả. Bạn đang xem đam mê như một sự ám ảnh, theo đuổi cho bằng được, có cho bằng được và đánh đổi sự tư do của bạn trong suy nghĩ, cuộc sống, quan hệ xã hội? Hay bạn đang xem đam mê như một yếu tố cho cuộc sống của bạn hài hòa hơn?
Thật ra, làm một công việc mình không đam mê nó lại có kha khá vài điều lợi ích:
- Mình không phải lo lắng biến đam mê thành thu nhập bằng mọi cách. Mình vẫn có tiền trang trải cuộc sống và còn được nghỉ ngơi, đi du lịch hợp lý khi cần. Mình vẫn có thể chăm sóc gia đình, người thân. Và mình còn có dư một chút để đầu tư sinh lời.
- Mình không cần có cảm giác phải duy trì “nấc thang danh vọng” tại công ty. Mình thích đi làm, gặp đồng nghiệp vui vẻ và mình về nhà để làm những gì mình thích. Cuộc sống của mình không tôn vinh công việc là tất cả. Và quan trọng hơn hết, mình không có cảm giác hụt hẫng khi làm quá nhiều cho công ty mà không được công nhận chính đáng. Mình làm thêm giờ, chạy chỉ tiêu tốt, hay tham gia văn nghệ công ty chỉ đơn giản là để hoàn thành trách nhiệm phù hợp. Mình không cần có suy nghĩ mang ơn hay nghĩa vụ gì cụ thể cho công ty của mình cả. Trong trường hợp những bạn đang không may mắn làm trong một môi trường không lành mạnh, bạn có đang bị trap trong một thứ “đam mê ám ảnh” không lối ra không?
- Ngoài thời gian đi làm công ty, những dự án ngoài lề của mình vẫn được giải từ các cuộc thi lớn. Cũng giống như tham gia câu lạc bộ hay học thêm ngoại ngữ, mình được tiếp xúc với nhiều người, nhiều môi trường, và được thách thức bản thân ở những lĩnh vực ngoài công việc chính.
Trong tập 26 và 27 của Podcast Nhật Ký Thất Nghiệp, Nhân cũng đã giúp mình mở rộng khái niệm đi làm vì đam mê một chút. Bạn chia sẻ rằng tụi mình đôi khi lãng mạn hóa khái niệm chọn công việc mơ ước để rồi vỡ mộng nhẹ. Một công việc nó không chỉ có cái chức danh của nó, mà nó là một con ốc trong quy trình làm việc của một tổ chức. Bạn có thể thích mission (nhiệm vụ cao cả) của tổ chức bạn đang làm, nhưng chưa chắc bạn làm những công việc trực tiếp đến mission đó. Trong trường hợp của Nhân và Vi, tụi mình làm phát triển quốc tế nhưng tụi mình đâu có bay đi khắp nơi. Tụi mình cũng phải ngồi bàn giấy để viết nghiên cứu, xin quỹ, và quản lý chi tiêu của nhóm dự án. Hay khi bạn rất yêu thích thiết kế, bạn vẫn phải làm những nhiệm vụ liên quan đến giấy tờ và quản lý khác.
Có một cái nhìn thực tế và đúng hơn về những kỹ năng làm việc thay vì khái quát hóa mọi thứ thành “đam mê”, bạn sẽ có khả năng định hướng công việc và mong đợi của mình tốt hơn trong cuộc sống.
Kết luận
“Đam mê” đôi khi không phải là ưu tiên hàng đầu khi bạn đang cân nhắc một công việc hay khi bạn đang đi làm cho một tổ chức nào đó. Cuộc đời có hơn 1-2 giai đoạn thay đổi cho bạn. Hay thử có cái nhìn linh hoạt hơn về nhu cầu của bạn trong từng giai đoạn. Khi bạn quá quan trọng hóa “đam mê”, bạn có thể đang đánh mất một vài sự tự do trong suy nghĩ, trong việc tận hưởng cuộc sống và xây dựng những mối quan hệ xã hội lành mạnh. Cuối cùng nè, bạn không cần phải có đam mê nhiều thiệt nhiều thì mới làm tốt một công việc nào đó. Kỹ năng xoay sở, giải quyết vần đề và sắp xếp có thể được rèn luyện trong những năm đầu đi làm để bạn có cơ sở tìm đến những công việc cho bạn nhiều cảm hứng hơn tương lai. Và, không ai nói làm việc bạn thích ngoài giờ làm là vô bổ cả.
Hãy mở lòng thử một công việc phù hợp cho một cuộc sống thú vị mà không kém cân bằng nhé.
https://hbr.org/2021/06/your-job-doesnt-have-to-be-your-passion
https://hbr.org/2021/11/when-following-your-passion-turns-toxic